Ruiny klasztoru Karmelitów Bosych w Zagórzu - tajemnicza historia klasztoru, zwiedzanie, informacje praktyczne

Ruiny klasztoru Karmelitów Bosych w Zagórzu

Kiedyś obiekt obronny Karmelitów Bosych, gdzie konfederaci barscy szukali schronienia przed rosyjskimi rakietami, dziś zabytek stanowiący ciekawą atrakcję turystyczną i jeden z ważniejszych przystanków turystycznych na drodze w Bieszczady. Poznajmy dokładniej to historyczne miejsce znajdujące się na mapie Podkarpacia w gminie Zagórz.
Ruiny zagórskiego klasztoru Karmelitów Bosych zlokalizowane są na wzgórzu Mariemont w malowniczej okolicy Zagórza, między Leskiem a Sanokiem.

Wzgórze Mariemont - umiejscowione jest w zakolu rzeki Ostawy, charakteryzuje się ciepłym i dość specyficznym mikroklimatem, co pozwala na występowanie takich gatunków drzew i krzewów jak: tarnina, brzost, paklon i grab. Ruiny klasztoru znajdują się w środkowej części wzgórza. Wzgórze wznosi się na wysokość 345 m n. p. m. Przez miejscowych zwane jest Marymontem. Część skalista wzgórza, służyła alpinistom jako miejsce treningów wspinaczkowych.

Wzgórze na którym znajduje się zagórski karmel, jest również doskonałym punktem widokowym, na Zagórz i okolice, a także na część wschodnią Beskidu Niskiego. Jedna z wież kościelnych po remoncie, stanowi platformę widokową, z której obserwować można piękny krajobraz Gór Słonnych i panoramę Pogórza Bukowego.

Dokładniejsze obserwacje umożliwia luneta zamontowana na szczycie wieży widokowej, z której korzystać możemy odpłatnie.

Zobacz: Sanok: atrakcje turystyczne i ciekawe miejsca

Dawniej barokowy zespół klasztorny o charakterze obronnym obecnie lokalna atrakcja, przepełniona ciekawą historią i fascynującymi legendami. Jest to idealne miejsce na jednodniowy wypad za miasto, jak i jeden z ciekawych przystanków na drodze w Bieszczady.

Historia klasztoru od powstania do odbudowy - Wybrane fakty historyczne o zagórskim klasztorze

Początki klasztoru

Zagórski klasztor Karmelitów Bosych powstał w 1730 roku, a dokładniej wtedy zakończyła się jego budowa, która trwała przez 30 lat od 1700 roku. Obiekt zafundowany został przez wojewodę wołyńskiego Jana Franciszka Stadnickiego właściciela "państwa leskiego". Przypuszcza się, że był to wyraz wdzięczności za obronę Leska przed Szwedami w czasach Potopu.

Zobacz: Kamień Leski

Stadnicki przed swoja śmiercią zapisał fundusz na zapewnienie opieki 12 żołnierzom pochodzenia szlacheckiego, przebywającym w klasztornym przytułku - miejsce to w tamtych czasach nazywane było szpitalem. Rok później czyli w 1714 roku do klasztoru wprowadzili się już pierwsi zakonnicy, podczas gdy jego budowa nadal trwała.

Okres świetności zagórskiego klasztoru trwał do pierwszego rozbioru Polski.

Trudne czasy zakonu

W czasie konfederacji barskiej klasztor stanowił schronienie dla powstańców, którzy zostali ostrzelani z armat przez wojska rosyjskie w 29 listopada 1772 roku. Efektem tego ataku był pożar i dotkliwe zniszczenia sporej części fortyfikacji. Wspólnymi siłami zakonników udało się odbudować zniszczenia po ataku Rosjan. Jednak w efekcie prowadzonej w późniejszym czasie polityki przez nową cesarską władzę klasztor przeżywał silny kryzys gospodarczy. W tym czasie zakonnicy borykali się z głodem, brakiem opału w okresach zimowych oraz innymi gospodarczymi problemami.

Pomimo apeli do biskupa przemyskiego zakon Karmelitów Bosych nie otrzymał żadnej pomocy. Pozytywnym sygnałem poprawy sytuacji było powołanie komisji przez rząd austriacki, która aż 3 lata prowadziła dochodzenia, mające na celu potwierdzenie fatalnego stan klasztoru. W efekcie tego dochodzenia w 1814 roku wydano dekret w celu odnowy życia duchownego w karmelu zagórskim. Jednak był to na tyle ogólny zapis, że nie spowodował większych zmian.

Bójka w klasztorze

W roku 1816 przy klasztorze utworzono dom poprawczy dla księży i umiejscowiono go w mieszkaniach weteranów wojennych przyklasztornego przytułku. Przełożonym tego miejsca został o. Jan Włodzimierski, który pośród zakonników miał opinię osoby bardzo konfliktowej i nieustępliwej. W 1819 roku po śmierci ówczesnego przeora o. Józefa Karnijewskiego, jego zastępstwo objął nowy przeor o. Leonard Ulmański.

Po wyborze nowego przeora w klasztorze rozpoczęto porządkowanie spraw organizacyjnych i gospodarczo-finansowych. Wybudowano kuźnię i naprawiono fragment dachu. Niestety relacje nowego przeora i przełożonego zakładu poprawczego nie układały się zbyt dobrze, prowadzili oni ze sobą ciągły konflikt. Jednak nie tylko o. Ulmański nie pałał sympatią do o. Włodzimierskiego, cała reszta zgromadzenia również.

W efekcie tego konfliktu w listopadzie 1822 roku doszło do bójki pomiędzy dwoma najbardziej skłóconymi zakonnikami. Na skutek bijatyki zaprószony został ogień, który strawił więźbę dachową oraz dużą część wyposażenia kościelnego i przyklasztornego domu poprawczego.

Za sprawcę nieszczęścia uznany został przełożony zakładu poprawczego o. Włodzimierski, którego aresztowano i wywieziono do więzienia we Lwowie, gdzie miał przyznać się do wszystkich oskarżeń.

Wydarzenie to było początkiem końca klasztoru Karmelitów Bosych. Po ugaszeniu pożaru, zakonnicy ulokowani zostali w prywatnych chatach, a opustoszałe mury klasztoru coraz to bardziej popadały w ruinę.

Odbudowa ruin klasztoru Karmelitów Bosych

W 2000 roku ruiny klasztoru w Zagórzu przeszły na własność władzy samorządowej. Idea odbudowy w końcu przeszła z planów do czynów. Rozpoczęto najpilniejsze prace zabezpieczające. W czasie prac odnowiono mur obronny i bramę, oczyszczono mury kościoła, a cały obiekt krok po kroku przygotowywano do odwiedzin turystów.

W 2010 roku w czasie mszy świętej w ruinach klasztoru odsłonięto tablicę upamiętniającą 55 zakonników zamieszkujących przed wiekami zagórski karmel. W tym samym czasie rozpoczęto prace konserwatorskie, podczas których zabezpieczona została elewacja zabudowań klasztornych i kościoła.

W latach 2007 - 2013 wykonano wieżę widokową z drewnianymi schodami i tarasem. Wokół ruin utworzono zadbane alejki i zrewitalizowano ogród.

W latach 2013 - 2014 wykonywano prace konserwatorskie, głównie przy elewacji wschodniej kościoła. Teren dziedzińca wschodniego odgruzowano i uprzątnięto. Ściany kościoła w obrębie elewacji wschodniej nie były remontowane od 1822 roku, czyli wtedy kiedy wybuchł drugi pożar.

Do 2022 roku klasztor został w pełni odremontowany. Aktualnie znajduje się tu Centrum Kultury, w którym podczas renowacji ruin klasztoru zrekonstruowano historyczny dziedziniec zakonny za kwotę ponad 8 mln złotych. Służy on turystom i pielgrzymom, dostarczając moc edukacyjno-wizualnych atrakcji.

Odbudowa klasztoru Karmelitów Bosych w Zagórzu pozwoliła przystosować ten obiekt do odwiedzin turystów, którzy o wiele chętniej i liczniej przyjeżdżają do Zagórza. Jadąc w Bieszczady zdecydowanie polecamy zatrzymać się w Zagórzu i odwiedzić teren dawnego klasztoru. Jest to jedna z ciekawszych atrakcji na drodze w Bieszczady. Imponujące ruiny z pewnością zachwycą młodszych jak i bardziej zaprawionych miłośników odkrywania zabytków.

Ruiny klasztoru Karmelitów Bosych w Zagórzu - ciekawostki

• Zespół KSU w ruinach klasztornych nakręcił teledysk do jednej ze swoich piosenek, która okazała się hitem polskiej sceny punkowej lat 80-tych.
• W roku 1957 podczas jednej ze swoich bieszczadzkich wypraw, ruiny zagórskiego klasztoru odwiedził Karol Wojtyła. Z tej okazji 3 maja 2007 roku przy ścieżce do ruin klasztoru odsłonięto specjalną tablicę upamiętniającą tę wizytę.
• W okresie wielkiego postu już od kilku lat organizowana jest droga krzyżowa prowadząca do ruin klasztoru na wzgórze Mariemont, gdzie po zapadnięciu zmroku rozważanych jest 14 stacji męki Pańskiej.
• Ruiny Klasztoru Karmelitów Bosych w Zagórzu rocznie odwiedza około 50 000 turystów. Powstałe niedawno przyklasztorne Centrum Kultury ma za zadanie przyciągnąć ich jeszcze więcej i przypomnieć historię oraz okres świetności tego miejsca, który datowany jest na lata 1730 - 1772.
• Obrona klasztoru w Zagórzu była ostatnią bitwą konfederacji barskiej.
• Po wybuchu drugiego pożaru kiedy karmelici zostali przeniesieni, przez ponad 100 lat klasztor niszczał i popadał w ruinę
• Zagórski karmel, to jeden z nielicznych klasztorów warownych zachowanych w Polsce.
• Na terenie obiektu, oprócz murów kościoła można znaleźć fragmenty budynku kordegardy, cel zakonnych, klasztoru i zabudowań gospodarczych.
• Więcej ciekawostek znaleźć można w archiwum klasztoru karmelitów trzewiczkowych w Krakowie oraz w wydawnictwie Karmelitów Bosych.

Klasztor w legendach

Zgodnie z krążącymi przekazami, uzbrojony po zęby duch rycerza ukazuje się w swojej zbroi pośród murów klasztoru. Wraz z postacią rycerza objawia się też widmo zakonnika, który zdradził swój klasztor i zgodnie z poleceniem władz austriackich doprowadził do jego podpalenia. W ten sposób cierpi za swoje winy.

Inna z legend mówi o istnieniu podziemnej części klasztoru i  tajemniczym połączeniu ów podziemia z lochami zamku leskiego poprzez tunel wykopany pod Osławą.

Będąc w Zagórzu warto zaczekać do zmroku. Przy pełni księżyca zdarza się, że na jednej z wież ujawnia się postać ze światła, odzwierciedlająca osobę legendarnego mnicha, który strzeże tego miejsca.

Klasztor w literaturze i sztuce

Na terenie zagórskiego klasztoru rozgrywana jest akcja książki pt.: ,,Pan Samochodzik i Klasztor w Zagórzu". Książka nawiązuje do wydarzeń historycznych z okresu funkcjonowania konfederacji barskiej i skarbu trzech mnichów, ukrytego w Zagórzu.

Ponadto w murach karmelu ma miejsce akcja sensacyjnej powieści Grób Nieczui napisanej przez Zygmunta Kakowskiego.

Ruiny klasztoru Karmelitów Bosych w Zagórzu - zwiedzanie

Ruiny obronnego zespołu są dostępne do zwiedzania od wtorku do niedzieli od 10:00 do 17:00.

Zwiedzanie najlepiej rozpocząć zostawiając samochód na ogólnodostępnym parkingu naprzeciwko Sanktuarium Matki Bożej Zagórskiej, następnie przejść przez ulicę i obok sanktuarium udać się wzdłuż ulicy Klasztornej prowadzącej przez lekkie nachylenie prosto do Ruin klasztoru Karmelitów Bosych. Po drodze zwiedzamy malowniczą okolice Zagórza, pomnik Jana Pawła II przypominający o jego wizycie w Zagórzu oraz stacje drogi krzyżowej. Prowadząca na zagórski karmel droga krzyżowa przyozdobiona jest wykonanymi w artystyczny sposób przystankami. Warto choć na chwilę zatrzymać się przy każdej, by dostrzec kunszt z jakim zostały wykonane.

Na spokojne zwiedzanie trzeba sobie zarezerwować około 1,5 godz. Aktualnie na terenie klasztoru wytyczone są ścieżki, po których można się przemieszczać, by podziwiać zadbany ogród i dotrzeć do zespołu klasztornego Karmelitów.

Odpłatnie dostępne jest również do zwiedzania Centrum Kultury Foresterium z salą wirtualnej (VR) i rozszerzonej (AR) rzeczywistości, w których specjalnie przygotowane stanowiska przedstawiają w ciekawy sposób historię i dzieje klasztoru.

W tym samym miejscu działa również restauracja pełna kulinarnych atrakcji.

Klasztor w Zagórzu na mapie